mihaly csikszentmihalyi ne demek?

Mihaly Csikszentmihalyi (29 Eylül 1934, Fiume, İtalya- 20 Ekim 2021, Claremont, Kaliforniya, ABD), Macar asıllı ABD'li psikolog.

Pozitif psikoloji alanında öncü bir bilim insanıdır. İnsanların yaptıkları uğraşlardan içsel tatmin duyma deneyiminin nasıl oluştuğunu ve yaratıcılığı anlamaya yönelik çalışmalar yaptı. Akış teorisi adını verdiği teoriyi geliştirdi. Kitapları çok satanlar listelerinde yer almıştır.¹

Yaşamı

1934 yılında İtalya’nın Fiume kentinde (günümüzde Rijeka olarak bilinmektedir) doğdu. Babası, Fiume'deki Macar Konsolosluğu'nda çalışan bir diplomat idi. Roma'da öğrenim gördü. ² Macar dilini, İtalyanca’yı ve Almanca’yı akıcı olarak konuşmayı öğrendi.³

Ergenlik çağında İkinci Dünya Savaşı İtalyan esir kamplarında tutuldu ve savaş sırasında evlerini, işlerini, güvenliklerini kaybeden insanların mutsuzluğuna tanık oldu.⁴ Satranç oynamayı esir kampında bulunduğu sırada öğrendi. Dikkatini etrafında olup biten olumsuzluklardan uzaklaştırabilmenin en iyi yolunun satranç olduğuna inandı.⁵ Esir kampı deneyiminden sonra mutluluğu anlamaya dair bir merak geliştirdi.⁶

Savaşın ardından 16 yaşında iken kayak yapmak için seyahat ettiği İsviçre’de psikolog Carl Jung’un bir konuşmasını dinleme fırsatı buldu.⁷ Jung, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından travmatize olmuş Avrupa halkının psikolojik analizini yapıyordu. ⁸ Dinlediklerinden çok etkilenen Csikszentmihaly,⁹ duygularını daha sonra şu şekilde ifade etmiştir: “Bir çocuk olarak savaş sırasında yetişkinlerin- o güvendiğim büyüklerin- düşünme biçimleriyle ilgili çok büyük sıkıntılar gördüm. Ben hayatımı bir düzene koymak için daha iyi bir sistem bulmaya çalışıyordum. Jung yaşam deneyiminin daha pozitif yönleriyle ilgileniyordu” ¹⁰ Jung'un konuşmasını dinledikten sonra psikolojiye ilgisi duydu ve onun çalışmalarını okumaya başladı. Bir süre sonra psikoloji eğitimi almak ve mutluluğun sırrını bulmak için ABD’ye gitmeye karar verdi. ¹¹

22 yaşında ABD’ye göç etti. Şikago Üniversitesi’nde psikoloji öğrenimi gördü. 1960 yılında lisans, 1965 yılında doktora eğitimini tamamladı. 1969-2000 yılları arasında Şikago Üniversitesi’nde ders verdi.¹² Başka bir amaç olmaksızın, sadece kendini tatmin etmek için çaba gösteren sanatçı, atlet, ressam, satranç oyuncusu gibi kimselerle onların bu içsel güdülenme halini incelemek üzere görüşmeler yaptı ve insanların dikkatlerini tamamen bir şeye kanalize ettikleri yoğunlaşma anlarında mutlu olduklarını gördü. Bu durumu "akış" olarak adlandırdı. Geliştirdiği "Akış teorisi" ile tanındı. Düşüncelerini 1975 yılında yayımlanan “Beyond Boredom and Anxiety” (Sıkıntı ve Endişenin Ötesinde) ve Jacob W. Getzels ile birlikte yazdıkları, 1976'da yayımlanan "Creative Vision" (Yaratıcı Vizyon) isimli kitaplarda açıkladı.¹³ ¹⁴

1990 yılında yayımlanan, “Flow: The Psychology of Optimal Experience” (Türkçeye "Akış: Mutluluk Bilimi" olarak çevrilmiştir) adlı kitabı, 1993'e Dallas Kovboyları adlı Amerikan profesyonel futbol takımının koçu Jimmy Johnson'ın, televizyonda takımının bu kitaptaki fikirlerden yararlanarak maçlara hazırlandığını söylemesi ve ardından takımın 15 yıl aradan sonra şampiyon olmasından sonra çok popüler oldu. Akış kavramı böylece popülerleşti.¹⁵ Kitap çok-satanlar listesine girdi; 20 dile çevrildi.¹⁶

Csikszentmihalyi daha sonraki çalışmalarında yaratıcılığa odaklandı; "yaratıcı beyinler”in ortaya çıkması için gerekli şartları araştırdı. Emekli olduktan sonra Kaliforniya'ya taşındı ve Claremont Graduate Üniversitesi’nde çalıştı. ¹⁷ 2004’te yaptığı “Flow, the secret to Happiness” başlıklı TEDx konuşması, 6.7 milyondan fazla izlendi.¹⁸ Pozitif psikoloji bilimini ve pratiğini geliştiren bilim adamlarına verilen Clifton Strengths Institute (Clifton Güçlü Yönler Enstitüsü) Ödülü'ne (2009)¹⁹ ve Macaristan'daki akademik hayata olağanüstü katkılarda bulunanlara Macaristan Devleti tarafından verilen Széchenyi Ödülü'ne (2011) değer görüldü. ²⁰

20 Ocak 2021’de Claremont’daki evinde kardiyak arrest nedeniyle 87 yaşında hayatını kaybetti.²¹

Akış Kuramı

Csikszentmihalyi çalışmalarında çeşitli etkinlikleri sırf keyif aldıkları için yapan insanların deneyimlerini inceledi. Para ya da şöhret gibi ödüller olmasa da sırf keyif aldıkları için işlerini yapan sanatçılar, yazarlar, sporcular, satranç ustaları ve cerrahlarla görüştü. Keyfin stresten uzak olup rahatladıkları anlarda değil, dikkatlerini tamamen bir şeye kanalize ettikleri yoğunlaşma anlarından geldiğini gördü. Bu durumu "akış" olarak adlandırdı. Çünkü görüşme yaptığı insanlar, yaşadıkları bu yoğun deneyimi bir nehrin akıp gitmesi gibi, akıntı tarafından sürüklenmek, akmak gibi nitelendirmiştir. ²²

Csikszentmihalyi akışı şöyle tarif etmiştir: “Kişinin o anda meşgul olduğu eyleme kendini kaptırmış olma halidir. Bu, bir eylemi değil de bir durumu da içerebilir. Mutluluk, insanların kendilerini meşgul eden eylem veya içinde bulundukları durum sayesinde o anda etraflarında olan bitenden sıkıntı duymamaları halidir." Akış kavramını şöyle açıklar: "Bir eylemle tamamen o eylemin kendisi için meşgul olmaktır. Ego uçup gider. Zaman hızla akar. Her eylem, her hareket ve düşünce birbirini takip eder, tıpkı caz müziği çalar gibi. Tüm varlığınızla işin içine girersiniz ve becerilerinizi sonuna kadar kullanırsınız.”²³

Eserleri

Csikszentmihalyi, M. (1975). Beyond Boredom and Anxiety: Experiencing Flow in Work and Play, San Francisco: Jossey-Bass.
Csikszentmihalyi, M. and Csikszentmihalyi, I. S., eds. (1988). Optimal Experience: Psychological studies of flow in consciousness, Cambridge: Cambridge University Press.
Csikszentmihalyi, M. (1990). Flow: The Psychology of Optimal Experience. New York: Harper and Row.
Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and Invention. New York: Harper Perennial.
Csikszentmihalyi, M. (1998). Finding Flow: The Psychology of Engagement With Everyday Life. Basic Books.
Gardner, H., Csikszentmihalyi, M., and Damon, W. (2002). Good Business: Leadership, Flow, and the Making of Meaning. Basic Books